Intuicyjnie i empirycznie wszyscy wiemy, że mózg dziecka funkcjonuje inaczej niż mózg dorosłego – dzieci inaczej myślą, inaczej się zachowują, inaczej się uczą. Te związane z wiekiem cechy są badane przez psychologię poznawczą i neuropsychologię. Dzięki temu dziś lepiej wiemy, na czym te różnice polegają.
Mózg składa się z ogromnej liczby neuronów, które dzielą się między sobą różnymi informacjami. Tę komunikację umożliwiają synapsy, które je otaczają. Neurony tworzą różne struktury: korę mózgową, pień mózgu, móżdżek – wszystko to, co bardzo często nazywa się „istotą szarą”. Za połączenie tych struktur odpowiedzialne są włókna nerwowe – „istota biała” – które swój kolor zawdzięczają mielinie, substancji stanowiącej izolację elektryczną. Jest ona niezbędna do sprawnego przesyłania impulsów i zwiększa wydajność neuronów.
U dzieci przede wszystkim aktywny jest pień mózgu i śródmózgowie. Pień mózgu kontroluje bicie serca, ciśnienie krwi i temperaturę ciała. Śródmózgowie odpowiada za przebudzenie, apetyt/sytość i sen.
U dorosłych głównymi obszarami roboczymi są układ limbiczny i kora mózgowa. Układ limbiczny kontroluje zachowania seksualne, reakcje emocjonalne i aktywność ruchową. Kora mózgowa odpowiada za konkretne myślenie, zachowanie i emocje.
Struktura ludzkiego mózgu jest budowana w sposób ciągły od momentu narodzin. Pierwsze lata życia człowieka bezpośrednio wpływają na strukturę połączeń między neuronami, tworząc mocną lub delikatną podstawę do dalszej nauki, zdrowia psychicznego i zachowania. W pierwszych latach co sekundę powstaje nawet 700 nowych neuronów!
Jako pierwsze rozwijają się strefy sensoryczne, niezbędne np. do widzenia lub słuchu. Wtedy zaczynają działać strefy umiejętności językowych i funkcji poznawczych (kognitywnych). Po pierwszym okresie gwałtownego wzrostu liczba powstających połączeń ulega zmniejszeniu dzięki procesowi dojrzewania – w ten sposób ścieżki sygnałowe od neuronu do neuronu stają się wydajniejsze.
Do 3 roku życia kształtuje się przyszła struktura mózgu. W wieku 4 do 10 lat mózg dziecka jest ponad dwukrotnie bardziej aktywny niż u osoby dorosłej. Od 11 roku życia wzwyż rozpoczyna się proces dojrzewania połączeń nerwowych. Mało używane połączenia przestają być aktywne, a pozostają tylko najskuteczniejsze ścieżki dla impulsu nerwowego. Dzięki temu dzieci znacznie szybciej przyswajają nową wiedzę i umiejętności. Ich mózg jest po prostu bardziej plastyczny.
Gdy jesteś dzieckiem, w twojej głowie zachodzą duże zmiany: mózg wchłania wszystko, co Ci się przydarza. Nie wie jeszcze, co będziesz robić – tańczyć, grać w piłkę, śpiewać – więc zapisuje wszystkie informacje na wypadek, gdybyś ich później potrzebował. Można porównać go do dziecka w wieku przedszkolnym – jest bardzo dociekliwy i zbiera wszystko, co znajdzie. Nie zna jeszcze różnicy między złotym a szarym kamieniem, rzeczami ważnymi i nieważnymi. U dzieci nie jest też w pełni rozwinięta zdolność logicznego myślenia czy wchodzenia w interakcje z innymi. Wszystko to kształtuje się nawet do około 11 roku życia.
Dojrzały mózg nadal jest w stanie budować nowe połączenia między neuronami podczas procesu uczenia się, ale nie robi tego tak wydajnie. Staje się wyspecjalizowany w wykonywaniu bardziej złożonych zadań, co utrudnia przystosowanie się do zmian lub nieprzewidzianych okoliczności.
Zdj. główne: Steven Van Loy/unsplash.com
